Bạn có biết rằng cách làm mùn hữu cơ tại nhà không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn góp phần bảo vệ môi trường? Việc tận dụng rác thải hữu cơ từ nhà bếp, vườn tược để tạo ra mùn hữu cơ là một giải pháp tuyệt vời cho những ai muốn cải thiện chất lượng đất và hỗ trợ cây trồng phát triển. Hãy cùng TOMAX tìm hiểu các bước thực hiện cách làm mùn cưa hữu cơ vô cùng đơn giản, nhanh chóng ngay tại nhà mà ai cũng có thể áp dụng.
Mùn hữu cơ là gì?
Trước khi tìm hiểu cách làm mùn hữu cơ, hãy tham khảo qua một số thông tin về mùn hữu cơ là gì? Thành phần dinh dưỡng có trong mùn hữu cơ và công dụng của mùn hữu cơ đối với cây trồng nhé!
Mùn hữu cơ là sản phẩm được tạo ra từ quá trình ủ phân mùn cưa thông qua các phương pháp khoa học tiên tiến, nhằm tạo ra một loại phân bón hữu cơ sinh học vô cùng có lợi cho cây trồng. Với quá trình ủ và phân hủy tự nhiên, mùn hữu cơ không chỉ cung cấp nguồn dinh dưỡng dồi dào mà còn giúp cải thiện môi trường đất, tạo điều kiện lý tưởng cho cây phát triển. Vậy loại mùn này có những tác dụng đặc biệt nào? Làm thế nào để sản xuất mùn hữu cơ đạt chuẩn kỹ thuật? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong các phần dưới đây.
Thành phần dinh dưỡng có trong mùn hữu cơ
Đất mùn chứa nhiều hợp chất hữu cơ và vô cơ có giá trị dinh dưỡng cao, đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng cây trồng và duy trì độ màu mỡ cho đất. Thành phần chính của đất mùn bao gồm các hợp chất hữu cơ chưa phân hủy hoàn toàn và hợp chất humin. Bên cạnh đó, các axit mùn như axit humic và axit fulvic cũng góp phần quan trọng tạo nên đặc tính ưu việt của đất mùn hữu cơ.
Axit Humic
Axit humic là một trong những thành phần quan trọng nhất của chất humic, có mặt trong đất mùn, than bùn, và cả một số vùng nước suối ở miền núi. Nó được hình thành từ quá trình phân hủy của các sinh vật hữu cơ đã chết. Không phải là một axit đơn lẻ, axit humic thực chất là một hỗn hợp phức tạp gồm nhiều loại axit khác nhau chứa nhóm carboxyl và phenolat. Nhờ cấu trúc này, axit humic có thể hoạt động như một axit dibazơ (axit hai lần axit) hoặc đôi khi là tribazơ (axit ba lần axit), tạo ra các phức hợp với các ion trong môi trường, góp phần tạo nên các chất keo hữu cơ có vai trò duy trì độ phì nhiêu của đất.
Axit Fulvic
Axit fulvic là một thành phần có nguồn gốc từ axit humic, nhưng có trọng lượng phân tử thấp hơn đáng kể do thời gian phân hủy và quá trình mùn hóa của nó diễn ra nhanh hơn. Axit fulvic có khả năng giúp các chất dinh dưỡng hòa tan nhanh chóng và tạo ra các ion linh động, giúp cây trồng dễ dàng hấp thụ hơn. Tính di động cao của các ion này càng được nâng cao khi chúng kết hợp với cấu trúc của axit fulvic, tạo thành các chất dinh dưỡng hữu cơ dễ dàng sử dụng cho cây trồng.
Humin
Humin là một phân đoạn của chất humic, không tan trong kiềm (pH cao) và cũng không tan trong axit (pH thấp), khiến nó không hòa tan trong nước ở bất kỳ độ pH nào. Tuy nhiên, humin lại đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc giữ nước, cải thiện kết cấu đất và duy trì độ ổn định của môi trường đất. Vì những chức năng này, humin được coi là thành phần then chốt trong việc nâng cao độ màu mỡ và khả năng giữ nước của đất, giúp duy trì một môi trường đất tốt cho cây trồng phát triển.
Nhờ sự kết hợp của axit humic, axit fulvic và humin, đất mùn trở thành loại đất giàu dinh dưỡng và có khả năng cải thiện đáng kể các đặc tính lý học, hóa học của đất trồng, từ đó giúp cây trồng phát triển khỏe mạnh và bền vững hơn.
Công dụng của mùn hữu cơ đối với cây trồng
Trong nông nghiệp hiện đại, xu hướng sử dụng mùn hữu cơ đang ngày càng gia tăng bởi những lợi ích vượt trội mà nó mang lại. Nhiều người không chỉ tìm kiếm mùn hữu cơ để mua mà còn học cách tự làm để bón cho cây trồng, từ đó tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách hiệu quả và bền vững.
Nguồn dinh dưỡng phong phú
Mùn hữu cơ được ủ đúng quy trình khoa học sẽ tạo ra một nguồn phân bón tự nhiên, chứa nhiều dinh dưỡng quan trọng cho sự phát triển của cây trồng. Thành phần chính của mùn hữu cơ bao gồm các dưỡng chất như đạm (N), lân (P), kali (K) cùng với nhiều vi lượng cần thiết khác như canxi, magie, sắt, kẽm. Những dưỡng chất này đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích cây phát triển mạnh mẽ, cải thiện hệ rễ và khả năng quang hợp của cây.
Bên cạnh đó, đất mùn hữu cơ còn cung cấp các chất hữu cơ giúp cải thiện sinh lý đất, tạo điều kiện thuận lợi để cây trồng hấp thụ dinh dưỡng dễ dàng hơn. So với phân hóa học, việc sử dụng mùn ủ hữu cơ giúp cây trồng sinh trưởng đều đặn, không bị hiện tượng “cháy cây” do dư thừa phân bón.
Cải thiện cấu trúc đất và độ tơi xốp
Một trong những điểm mạnh của đất mùn là khả năng cải thiện chất lượng đất, đặc biệt là đối với những loại đất kém tơi xốp, thoát nước kém hoặc đã bị thoái hóa do sử dụng phân bón hóa học lâu dài. Mùn hữu cơ khi được bổ sung vào đất sẽ giúp gia tăng lượng mùn tự nhiên, làm cho đất trở nên tơi xốp hơn, cải thiện khả năng thẩm thấu nước và không khí.
Khi đất thoáng khí và dễ dàng giữ ẩm, cây trồng sẽ có điều kiện lý tưởng để phát triển. Hơn nữa, đất giàu mùn hữu cơ còn giúp tăng cường khả năng thoát nước, hạn chế tình trạng ngập úng cho cây trồng vào mùa mưa, từ đó giảm nguy cơ bị thối rễ và các bệnh về nấm.
Duy trì độ ẩm và cân bằng dinh dưỡng, PH cho đất
Mùn hữu cơ không chỉ giúp đất giữ ẩm tốt hơn mà còn hỗ trợ duy trì và cân bằng độ pH của đất. Một loại đất có độ pH cân bằng sẽ giúp cây trồng phát triển mạnh mẽ hơn, đặc biệt đối với những cây cần độ pH ổn định như cây ăn quả, rau màu hay các loại cây cảnh.
Ngoài ra, mùn ủ theo phương pháp hữu cơ còn giữ lại các chất dinh dưỡng quan trọng trong đất, ngăn ngừa hiện tượng rửa trôi dinh dưỡng do mưa lớn hoặc tưới quá nhiều nước. Nhờ vậy, cây trồng có thể sử dụng hiệu quả nguồn dinh dưỡng này trong suốt quá trình phát triển, giúp cây sinh trưởng nhanh và ổn định hơn.
Tăng cường vi sinh vật có lợi, loại bỏ vi sinh vật có hại
Một lợi ích đáng kể khác của mùn hữu cơ là khả năng cung cấp vi sinh vật có lợi cho đất. Những vi sinh vật này đóng vai trò quan trọng trong việc cố định đạm từ không khí, phân giải cellulose, phân hủy các hợp chất hữu cơ phức tạp thành những dưỡng chất dễ hấp thụ cho cây trồng. Quá trình này giúp cải thiện sự hấp thụ dinh dưỡng của cây, tránh lãng phí phân bón và đảm bảo cây trồng nhận được đầy đủ dưỡng chất cần thiết.
Không những vậy, vi sinh vật có lợi còn có khả năng tiêu diệt và ức chế sự phát triển của vi sinh vật có hại, những tác nhân gây bệnh cho cây trồng như nấm, vi khuẩn và sâu bệnh. Điều này giúp bảo vệ cây trồng một cách tự nhiên mà không cần sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường.
An toàn cho cây trồng và sức khỏe con người
Mùn hữu cơ là lựa chọn an toàn và thân thiện với môi trường trong canh tác nông nghiệp. Không chứa hóa chất độc hại, mùn hữu cơ giúp cây trồng phát triển khỏe mạnh một cách tự nhiên, không gây tồn dư chất độc trong đất hay trên sản phẩm thu hoạch. Chính vì lý do này, mùn hữu cơ ngày càng được ưa chuộng trong sản xuất nông nghiệp hữu cơ, nơi mà an toàn cho cây trồng, người trồng và người tiêu dùng luôn được đặt lên hàng đầu.
Ngoài ra, các sản phẩm nông sản được trồng bằng đất mùn hữu cơ cũng thường có chất lượng cao hơn, đảm bảo an toàn thực phẩm và sức khỏe cho người sử dụng, đặc biệt là trong bối cảnh nhu cầu về thực phẩm sạch và an toàn ngày càng tăng.
Xem thêm bài viết: Vì sao phải bón phân cho cây trồng?
Hướng dẫn cách làm mùn hữu cơ đơn giản tại nhà
Bạn nghĩ rằng cách làm mùn hữu cơ phức tạp? Thực ra, quá trình này không hề khó như nhiều người vẫn tưởng. Chỉ cần làm theo 5 bước dưới đây, bạn sẽ có ngay thành phẩm mùn hữu cơ giàu dinh dưỡng, giúp cây trồng phát triển nhanh chóng và khỏe mạnh.
Bước 1: Chuẩn bị nguyên liệu thô
Nguyên liệu để làm mùn hữu cơ cực kỳ dễ kiếm, thậm chí là những thứ chúng ta thường bỏ đi hàng ngày. Những nguyên liệu cơ bản bao gồm mùn cưa, rơm rạ, lá cây khô, vỏ cây, và có thể tận dụng cả phân gia súc, gia cầm như phân bò, phân lợn, phân gà. Khối lượng nguyên liệu nên chuẩn bị khoảng 500kg – 700kg để đảm bảo quá trình ủ diễn ra hiệu quả.
Một lưu ý quan trọng là các nguyên liệu này cần được cắt nhỏ hoặc nghiền nát để tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn và vi sinh vật phân hủy. Kích thước lý tưởng của nguyên liệu là từ 2cm – 5cm. Kích thước nhỏ sẽ giúp vi khuẩn dễ dàng xâm nhập và thúc đẩy quá trình lên men nhanh chóng hơn.
Ngoài ra, trước khi ủ, các nguyên liệu cần được làm ẩm. Độ ẩm tối ưu là khoảng 60% – 65%. Bạn có thể kiểm tra độ ẩm bằng cách lấy một nắm nguyên liệu và bóp chặt. Nếu thấy nước chảy nhỏ giọt qua kẽ tay, điều này nghĩa là nguyên liệu đang quá ẩm và cần thêm nguyên liệu khô. Nếu nguyên liệu vừa ẩm, không bị rời ra khi thả tay, tức là độ ẩm đã đạt chuẩn.
Bước 2: Chuẩn bị men ủ
Sau khi đã có đầy đủ nguyên liệu thô, bạn cần chuẩn bị men ủ. Đây là bước quyết định để quá trình phân hủy diễn ra nhanh và hiệu quả. Bạn có thể dùng men sinh học như EMZEO hoặc nấm trichoderma. Lượng men ủ cần dùng cho 500kg – 700kg nguyên liệu là khoảng 2-3 gói men sinh học trộn với 5-10kg cám gạo. Hỗn hợp này sẽ giúp tạo môi trường thuận lợi cho vi sinh vật phát triển và phân hủy nhanh chóng các nguyên liệu.
Bước 3: Trộn đều nguyên liệu và tạo đống ủ
Bước tiếp theo là trộn đều các nguyên liệu thô đã được làm ẩm với nhau. Tại đây, bạn cần chuẩn bị một không gian thoáng mát, khô ráo để tạo đống ủ. Bạn tiến hành rải một lớp nguyên liệu đã làm ẩm, dày khoảng 10-20cm, sau đó rắc một lớp men ủ lên trên. Tiếp tục lặp lại quy trình này cho đến khi hết toàn bộ nguyên liệu. Sau khi đã tạo thành đống ủ, bạn phủ kín bề mặt bằng rơm, rạ hoặc cỏ khô để ngăn ánh sáng lọt vào bên trong, giúp vi sinh vật hoạt động tối ưu.
Một lưu ý quan trọng là đống ủ nên có chiều cao từ 70 – 80cm, và khối lượng tổng phải đạt ít nhất 500kg để đảm bảo quá trình lên men diễn ra hiệu quả.
Bước 4: Đảo trộn đống ủ
Mặc dù quá trình làm mùn hữu cơ khá đơn giản, nhưng để đạt hiệu quả tốt nhất, bạn cần tuân thủ nghiêm ngặt các bước khoa học. Đặc biệt, việc đảo trộn đống ủ là vô cùng quan trọng, vì vi sinh vật trong đống ủ sẽ hoạt động mạnh mẽ, sinh ra nhiệt lượng cao. Nếu không đảo trộn, nhiệt độ trong đống ủ có thể vượt quá 65 độ C sau khoảng 1 tuần, khiến vi sinh vật có lợi bị chết và quá trình lên men bị gián đoạn.
Để thực hiện đúng cách, bạn nên dùng một thanh gậy lớn có đường kính từ 5-10cm, đâm sâu vào đống ủ để tạo lỗ thông khí. Sau đó, tiến hành đảo trộn nguyên liệu từ dưới lên trên. Quá trình này có thể tốn công sức, nhưng đảm bảo rằng đống ủ duy trì nhiệt độ lý tưởng và quá trình phân hủy diễn ra liên tục.
Bước 5: Kết thúc quá trình ủ và thu hoạch thành phẩm
Sau khoảng 25 – 30 ngày, đống ủ sẽ hoàn thành quá trình phân hủy. Trong thời gian này, bạn nên đảo trộn ít nhất 3-4 lần để đảm bảo nhiệt độ trong đống ủ không quá cao. Khi mùn đã không còn mùi hôi và thay vào đó là mùi thơm nhẹ đặc trưng, và nếu bạn thấy các sợi nấm màu trắng xuất hiện trong đống ủ, điều này có nghĩa là quá trình ủ đã thành công.
Thành phẩm thu được từ mùn hữu cơ có thể sử dụng trực tiếp để bón cho cây trồng hoặc trộn thêm các vi sinh vật và dưỡng chất khác để tăng cường hiệu quả. Mùn hữu cơ không chỉ giúp cây trồng phát triển khỏe mạnh mà còn là một giải pháp bền vững, thân thiện với môi trường trong nông nghiệp hiện đại.
Cách khắc phục một số sự cố phổ biến khi làm mùn hữu cơ
Mặc dù cách làm mùn hữu cơ khá đơn giản và dễ thực hiện, nhưng không ít trường hợp người làm gặp phải những sự cố khiến kết quả không đạt như mong đợi. Để giúp bà con khắc phục những vấn đề này, dưới đây là những giải pháp hiệu quả cho một số tình huống thường gặp khi làm đất mùn hữu cơ.
Đống ủ ngày càng có mùi hôi
Trong quá trình ủ mùn hữu cơ đúng cách, đống ủ sẽ dần có mùi thơm nhẹ, gần giống mùi đất. Tuy nhiên, nếu bạn thấy đống ủ phát ra mùi hôi khó chịu, đây là dấu hiệu cho thấy có sự cố xảy ra. Nguyên nhân có thể đến từ ba trường hợp sau:
- Đống ủ quá ẩm: Nếu độ ẩm vượt quá mức cần thiết, đống ủ có thể bị quá ướt, gây ra hiện tượng lên men yếm khí, tạo mùi hôi. Để khắc phục, bạn chỉ cần thêm nguyên liệu khô như mùn cưa hoặc rơm khô vào, đồng thời đảo đều để giảm độ ẩm.
- Đống ủ bị nén quá chặt: Khi nguyên liệu bị nén quá chặt, không khí khó lưu thông, dẫn đến việc vi sinh vật không hoạt động hiệu quả. Bạn cần đảo trộn lại đống ủ để tạo sự thông thoáng cho quá trình phân hủy diễn ra bình thường.
- Có xác động vật trong đống ủ: Nếu phát hiện xác động vật trong đống ủ, bạn cần loại bỏ ngay lập tức, vì đây có thể là nguyên nhân chính gây mùi hôi. Sau đó, đảo trộn lại nguyên liệu để đẩy nhanh quá trình phân hủy hữu cơ.
Đống ủ không có dấu hiệu phân hủy sau nhiều ngày
Nếu sau khoảng một tuần, bạn không thấy đống ủ có sự thay đổi hay phân hủy, nguyên nhân thường do nguyên liệu quá khô. Để khắc phục, bạn cần phun thêm nước vào đống ủ cho đến khi độ ẩm đạt yêu cầu. Đừng quên đảo đều nguyên liệu để đảm bảo nước thấm đều và quá trình phân hủy được thúc đẩy.
Đống ủ không phân hủy đều
Trong quá trình đảo trộn, nếu bạn phát hiện rằng phần trung tâm của đống ủ có dấu hiệu phân hủy nhưng các phần bên ngoài vẫn khô và không đủ nhiệt độ để phân hủy, điều này cho thấy đống ủ của bạn quá nhỏ so với yêu cầu. Cách khắc phục là thêm nguyên liệu thô để tăng kích thước đống ủ, giúp nhiệt lượng được giữ ổn định hơn, từ đó đẩy nhanh quá trình phân hủy toàn bộ nguyên liệu.
Đống ủ không đủ nóng dù có sự phân hủy
Nếu đống ủ đã phân hủy nhưng nhiệt độ không đủ cao, điều này cho thấy thiếu đạm trong nguyên liệu. Đạm là một thành phần quan trọng để duy trì nhiệt độ và giúp vi sinh vật phát triển. Để khắc phục, bạn có thể bổ sung thêm các nguyên liệu giàu đạm như phân bò, lợn, gà… Điều này sẽ giúp tăng cường hoạt động của vi sinh vật và đảm bảo đống ủ đạt nhiệt độ lý tưởng để phân hủy hiệu quả.
Cách làm mùn hữu cơ tại nhà không chỉ là một cách tuyệt vời để giảm thiểu rác thải mà còn giúp bạn có nguồn phân bón tự nhiên, an toàn cho cây trồng. Chỉ với vài bước cơ bản trong bài viết trên của Công ty TNHH TOMAX Holding, bạn có thể tự tạo ra mùn hữu cơ chất lượng để nuôi dưỡng khu vườn của mình.