Ngộ độc NPK là một trong những vấn đề phổ biến mà cây trồng có thể gặp phải, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển và năng suất. Để giúp người làm vườn nhận biết và xử lý kịp thời, việc hiểu rõ các dấu hiệu cây bị ngộ độc NPK và cách khắc phục đóng vai trò vô cùng quan trọng. Qua bài viết này, hãy cùng TOMAX tìm hiểu chi tiết về các biểu hiện thường gặp khi cây bị ngộ độc phân bón NPK và các giải pháp hiệu quả để khôi phục sức khỏe cho cây trồng.
Dấu hiệu nhận biết cây bị ngộ độc NPK
Ngộ độc NPK ở cây trồng được chia làm 3 loại chính, mỗi loại có biểu hiện và mức độ ảnh hưởng khác nhau. Người trồng cần chú ý quan sát và xác định loại ngộ độc để có giải pháp khắc phục kịp thời:
Ngộ độc do cháy phân
Đây là tình trạng ngộ độc cục bộ, xảy ra khi phân bón không được rải đều, gây tổn thương trực tiếp đến một số bộ phận của cây (thường là rễ và lá), dẫn đến hiện tượng héo khô, cháy sém. Với cùng lượng phân, nếu được phân bố đều, cây sẽ không bị ảnh hưởng. Biểu hiện thường gặp là:
- Cháy rễ: Trong điều kiện đất ngập úng, rễ non mọc gần mặt đất để tiếp cận oxy. Khi nước rút, nếu phân bón được rải lên mặt đất trước khi rễ kịp di chuyển sâu xuống, sẽ gây cháy rễ non. Dấu hiệu thường thấy là cây héo rũ vào buổi trưa và phục hồi vào buổi chiều.
- Cháy lá: Sử dụng phân bón lá có nồng độ quá cao hoặc khi bón trực tiếp lên các lá gần gốc có thể gây cháy lá. Phân tiếp xúc trực tiếp với lá, khiến chúng hấp thụ quá mức, dẫn đến lá khô, cháy sém và có màu vàng nâu.
Ngộ độc do mất cân bằng dinh dưỡng
Việc bón thừa đạm, lân, kali (NPK) không gây ngộ độc ngay lập tức nhưng lại ức chế sự hấp thụ các dưỡng chất khác. Điều này có thể dẫn đến thiếu hụt vi lượng và khoáng chất quan trọng như canxi, magie, kẽm, sắt,… Các biểu hiện có thể bao gồm:
- Thừa kali: Gây ức chế hấp thụ canxi, magie, khiến cây xuất hiện triệu chứng thiếu hai chất này.
- Thừa urê: Ức chế khả năng hấp thụ kẽm, biểu hiện rõ ràng qua việc cây thiếu kẽm dù lượng urê trong đất cao.
- Thừa lân: Mặc dù chưa đến mức gây ngộ độc cấp tính, nhưng thừa lân có thể gây thiếu sắt, kẽm, làm cây phát triển không ổn định.
Ngộ độc cấp tính
Ngộ độc cấp tính xảy ra khi cây hấp thụ lượng phân NPK vượt quá khả năng chịu đựng, dẫn đến những biểu hiện nghiêm trọng:
- Ngộ độc đạm: Lá có màu xanh đậm không tự nhiên, chóp lá cong xuống, cây phát triển chậm và thân trở nên yếu ớt.
- Xuất hiện đốm đen trên lá: Cây thường thải các chất dư thừa qua lá, tập trung ở chóp hoặc bìa lá, hình thành các đốm đen. Nếu không được xử lý, lá sẽ chuyển sang màu vàng, nâu và cuối cùng rụng.
Phân biệt ngộ độc NPK với các loại ngộ độc khác
Cây bị ngộ độc NPK có thể dễ nhầm lẫn với các loại ngộ độc khác hoặc tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng. Dưới đây là một số gợi ý giúp phân biệt rõ hơn:
- Ngộ độc phèn: Lá chuyển sang màu vàng, lá già xuất hiện đốm nâu. Khi tình trạng nặng, toàn bộ lá chuyển nâu, cây suy yếu nhanh chóng. Rễ có màu nâu sẫm và bị xoắn lại.
- Ngộ độc phân hữu cơ chưa hoai mục: Rễ cây bị thối đen, có mùi tanh khó chịu, rễ mới không mọc.
- Ngộ độc thuốc bảo vệ thực vật: Lá bị cháy, xuất hiện những đốm cháy đặc trưng.
Đặc biệt, cây bị ngộ độc NPK dạng cháy phân có các biểu hiện như cháy rễ, cháy lá, trong khi ngộ độc mất cân bằng dinh dưỡng có dấu hiệu thiếu hụt một số chất. Ngộ độc cấp tính thường đi kèm với hiện tượng lá xanh đậm không tự nhiên, sau đó chuyển sang vàng và có đốm đen.
Ngoài ra, cây ngộ độc NPK dễ nhầm với tình trạng thiếu đạm hoặc thiếu sắt do đều có triệu chứng vàng lá:
- Thiếu đạm: Lá vàng đậm do thiếu hụt diệp lục, đôi khi gây cháy lá.
- Thiếu sắt: Lá vàng, mất diệp lục nhưng gân lá vẫn xanh. Ở giai đoạn nặng, toàn bộ lá chuyển sang trắng nhợt.
Với ngộ độc phân NPK, màu vàng của lá thường nhạt và đi kèm với hiện tượng héo, giúp dễ dàng phân biệt với các nguyên nhân khác.
Ảnh hưởng của việc ngộ độc NPK đối với cây trồng
Việc bón thừa phân NPK, đặc biệt là đạm, có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho cây trồng. Khi đạm tích tụ quá mức trong đất, không chỉ làm cây suy yếu, mà còn khiến cây dễ bị tổn thương bởi sương giá và mắc phải nhiều bệnh tật hơn. Đáng chú ý, khoảng 55% trường hợp sử dụng phân đạm quá mức làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh hoặc làm cho tình trạng bệnh trở nên trầm trọng hơn. Ví dụ, cây trồng có thể bị ảnh hưởng bởi các bệnh như: sương mai, phấn trắng, gỉ sắt, thối thân, và đạo ôn khi bị ngộ độc đạm.
Khi cây bị ngộ độc đạm, quá trình quang hợp của cây bị suy giảm đáng kể, đặc biệt là ngộ độc do amoni (NH4+). Còn đối với ngộ độc nitrat (NO3-), cây dễ thiếu sắt, dẫn đến lá chuyển vàng trong khi phần còn lại của cây vẫn giữ màu xanh.
Ngoài ra, thừa phân lân cũng có thể khiến cây hấp thụ đạm quá mức, làm trầm trọng thêm tình trạng ngộ độc đạm. Điều này không chỉ làm chậm quá trình hình thành hoa mà còn giảm kích thước và chất lượng của trái cây trong giai đoạn thu hoạch.
Cách xử lý khi cây bị ngộ độc NPK nhanh chóng
Khi nhận thấy có dấu hiệu cây bị ngộ độc NPK, điều đầu tiên cần làm là ngừng ngay việc bón phân. Sau đó, cần xác định rõ cây đang bị ngộ độc do cháy phân, mất cân bằng dinh dưỡng, hay ngộ độc cấp tính để có biện pháp xử lý phù hợp:
Ngộ độc do cháy phân:
- Rửa trôi phân dư thừa: Sử dụng nước để rửa sạch lượng phân tích tụ quanh gốc cây, đặc biệt là khu vực bị cháy rễ. Đối với cây trồng dưới nước (như lúa), thay nước là biện pháp hữu hiệu nhất. Đối với cây trồng trên cạn, tưới nước giúp phân loãng ra và di chuyển xuống sâu, tránh gây thêm tổn hại.
- Cắt bỏ lá bị cháy: Nếu lá cây bị cháy, cần loại bỏ những phần lá hư hỏng để cây có thể phục hồi.
Ngộ độc do mất cân bằng dinh dưỡng:
- Bổ sung phân bón cân đối: Trong trường hợp này, chỉ cần bổ sung phân bón với tỷ lệ dinh dưỡng hợp lý hoặc sử dụng phân hỗn hợp đã pha sẵn theo nhu cầu của cây.
Ngộ độc cấp tính:
- Sử dụng các sản phẩm giải độc cho cây: Một số sản phẩm có tác dụng giúp cây phục hồi như: Compound Nitrophenlate (Atonik đậm đặc), Vitamin B1, Brassinolide, Auxin Diethyl Amimoethyl Hexanote (Cytokinin DA6),…
- Bổ sung phân hữu cơ: Phân hữu cơ giúp cải thiện hiệu quả hệ đệm của đất, giảm tác động tiêu cực của phân hóa học. Một số sản phẩm phân hữu cơ có thể tham khảo như: Dịch rong biển (Cytogal plus), Amino Acid (Cytomin plus), axit fulvic (Cytosoil care),…
- Kết hợp phân hữu cơ và các sản phẩm giải độc: Việc kết hợp dịch rong biển và Compound Nitrophenlate hoặc axit fulvic với Auxin Diethyl Amimoethyl Hexanote (Cytokinin DA6) sẽ mang lại hiệu quả cao trong việc phục hồi cây.
Nguyên nhân chính gây ngộ độc NPK ở cây trồng
Nguyên nhân chính làm cây bị ngộ độc NPK ở cây trồng thường xuyên liên quan đến việc sử dụng phân bón quá mức hoặc cách sai. Dưới đây là một số nguyên phổ biến:
- Sử dụng quá liều phân bón hóa học: Việc bón phân quá mức vượt quá ngưỡng hấp thụ của cây dẫn đến tích tụ lâu ngày, gây ngộ độc.
- Sử dụng phân không phù hợp: Tỷ lệ dinh dưỡng cần thiết thay đổi theo từng loại cây và từng giai đoạn sinh trưởng. Việc áp dụng một cách máy móc từ cây này sang cây khác dễ gây ra ngộ độc.
- Không tuân thủ hướng dẫn sử dụng: Tự ý phối trộn phân bón không đúng tỷ lệ hoặc không tuân theo hướng dẫn của nhà sản xuất cũng là nguyên nhân phổ biến gây ngộ độc.
- Thiếu nước sau khi bón phân: Cây hấp thụ phân qua dạng hòa tan, vì vậy nếu không tưới đủ nước sau khi bón phân, phân bón sẽ không được hấp thụ hết và dễ gây ngộ độc do tích tụ trong đất.
Xem thêm bài viết: Tỷ lệ pha NPK với nước đúng kỹ thuật để phòng tránh trường hợp cây trông bị ngộ độc phân bón
Việc nhận biết cây bị ngộ độc NPK và khắc phục kịp thời không chỉ giúp bảo vệ năng suất mà còn đảm bảo môi trường đất không bị tổn hại lâu dài. TOMAX hy vọng qua những kiến thức đã chia sẻ, bạn có thể dễ dàng áp dụng để chăm sóc cây trồng của mình một cách hiệu quả và bền vững hơn. Hãy luôn quan tâm đến lượng NPK sử dụng để tránh tình trạng ngộ độc, bảo vệ sức khỏe cây trồng và đạt được vụ mùa bội thu.